التفاوت به تمایز و تفارق مبانی ومبادی جهان شناختی، انسان شناختی، معرفت شناختی، متن شناختی و زبان شناختی و بسترها و زمینه های اندیشه دینی غرب که منشأ پیدایش رویکردهای جدید زبان دینی و فهم متون آن است، با مبانی، زیرساختها و باورهای فکری مربوط به زبان قرآن و ساز و کار فهم آن نیز، عطف توجه کتاب تحلیل زبان قرآن و روش شناسی فهم آن است؛ همچنان که می تواند ورود به عرصه مصادیق آیات و جستجوی رهیافت زبان قرآن در متن آیات و پرهیز از کلی گویی، بدون نظرداشت نمودهای گونه گون متن را از ویژگی های مورد نظر این کتاب دانست.
با توجه به این رویکرد، فصل نخست تمهیدی است بر مسئله زبان، که مفهوم زبان، فلسفه زبان، و کارکردها و نقشهای گونه گون زبان به ویژه زبان هنری – ادبی را از زبان متعارف و علمی، باز می نماید.
فصل دوم، یعنی زبان دین، گامی نزدیک تر به موضوع اصلی و مدخل آن تلقی می شود.
مطالعات پرگستره و دشوار فصل سوم به واقع نگاهی است بر مهم ترین عناصر فکری سه قرن اخیر عرب، به ویژه معرفت شناسی تجربی، فلسفه تحلیلی و هرمنوتیک فلسفی، و چالش هایی که این عناصر در فراروی معرفت دینی و زبان دین قرار می دهد.
فصل چهارم گزارشی است از چهار طیف از رهیافتهای زبان دینی معاصر غرب که در عین حال بر معضلهای بنایی یا مبنایی هریک نیز فی الجمله اشارتی گویا رفته است.
در فصل پنجم کوشش شده است تا ریشه ها، زمینه ها و علل بروز نظریات زبان دینی جدید غرب واکاوی شود، و این موضوع از جهات گوناگون مورد بررسی واقع گردد که آیا همان ریشه ها و زمینه های دینی – فکری بر مسلمانان نیز حاکم است و ناگزیر همان گزینه ها نیز در پیش روی آنان قرار دارد، یا آنکه چنین نیست؟
فصل ششم که در حقیقت به طور مستقیم به حوزه زبان قرآن وارد می شود، گذری بر مآخذ و میراث گرانسنگ دانش های اسلامی و توجه اندیشمندان مسلمان بر مسئله زبان قرآن است که بی گمان زمینه ای بسیار شایسته در اختیار پژوهشگر امروز قرار داده، کوشش و همت والای قرآن پژوهان و قرآن باوران دیروز مسلمان را نشان می دهد.
فصل هفتم که نگاهی دقیق تر بر ساحت مفردات قرآن انداخته، به تحلیل این پرسش اساسی می پردازد که: آیا زبان قرآن ناظر بر معانی ویژه و وضع عرفی خاص است، یا ناظر به همان معنای عام لغوی- عرفی؟ و یا آنکه نوعی تفصیل در این زمینه قابل طرح خواهد بود؟
در فصل هشتم نیز دیدگاهها و انظار گوناگون در زبان گزاره های قرآن تحلیل و ارزیابی می شود.
قرآن زبان نمادها یا حقایق متعالی؟ عنوان فصل نهم این کتاب است که با تفکیک مسئله بسیار مهم حقیقت و مجاز عرفی – لغوی، با حقیقت و مجاز فلسفی، به این موضوع می پردازد که تمثیل، کنایه، استعاره و گونه های مجاز ادبی در قرآن، هرگز در مفهوم، نمادانگاری حقایق متعالی قرآن نمی شود. به سخن دیگر مبانی جهان شناختی، انسان شناختی، معرفت شناختی اسلامی، در بعد وجودشناختی و تعبیر زبانی، خود را ناگزیر نمی بیند که زبان قرآن را در قلمرو مفاهیم متافیزیکی و فراطبیعی، صرفاً شبحی از حقیقت بداند، نه خود حقیقت.
فصل دهم پاسخی است به این پرسش که آیا زبان قرآن تنها ثر کارکردی و تعهدبرانگیزی دارد یا آنکه گزاره ها و آموزه های این متن در قلمرو موضوعات گوناگون، تمامی برخاسته از واقعیت است و حکایت از حقیقت دارد؟ راقم از این نظریه دفاع می کند که جمله های قرآنی در عین برخورداری از پیام فراتاریخی و سازنده برای انسان، همه ارجاع به حقیقت دارد.
در فصل یازدهم راه های گوناگون پیشادینی و درون دینی که زمینه های کشف زبان قرآن را فراهم می نمایند بررسی شده است.
فصل دوازدهم دیدگاه نویسنده را در زبان قرآن می نماید. این دیدگاه در پرتو مطالعه ویژگی های زبان قرآن، بر آن است که زبان قرن را اگر نامی باید، آن زبان همان زبان هدایت و دعوت به کمال است که فراگیر عموم مردم و خواص از اندیشمندان و متوجه تمامی مراتب حرکت معنوی انسانها(ناس)، اعم از دورافتادگان طریق سعادت(کافران، معاندان، مشرکان، منافقان)، تا مؤمنان متوسط و کاملان واصل و اولیاؤالله است و برای هریک از این طبقات، به فراخور، پیامی ویژه دارد.
آخرین فصل این نوشتار را معناشناسی و هرمنوتیک فهم قرآن تشکیل می دهد. در این فصل با استناد به اصول و باورهای پایه، تعین معنایی وهدف متن قرآنی، امکان فهم عینی از محتوای آن مورد تأکید واقع شده، روش ها و معیارهای دستیابی به معانی ومقاصد گوینده وحی را در پرتو فلسفه نزول قرآن و نظام ارزیابی منطقی بررسی می کند.